Jože Stabej

Objavljeno od strane cryptoman / 12 komentara za Jože Stabej

piše: Štefan Markovič, Mengeš (Slovenija)


Jože Stabej (na slici), starosta slovenačkih enigmata, urednik, te prevodilac sa mnogih jezika i koncertni pjevač, u augustu 2012. napunio je osamdeset godina života. Rođen 1932. u Mariboru, na lijevom brijegu rijeke Drave proveo je prvih devet godina svoga života. Tu je ostao do dolaska njemačkih okupacionih snaga, jer je 1941. sva familija preseljena u Srbiju. Tokom rata su se selili u Zemun i kasnije u Zagreb, gdje su živjeli do kraja rata. Sljedeće tri godine je proveo u rodnom Mariboru, nakon čega je slijedilo preseljenje u Ljubljanu. U Ljubljani maturira u klasičnoj gimnaziji, te nastavlja studije na Filozofskom fakultetu (isto u Ljubljani), na odjelu za svjetsku književnost i literarnu teoriju. Jedan od profesora je bio poznati slovenački literarni istoričar Anton Ocvirk (1907-1980), koji od njih traži znanje francuskog jezika. Već sutradan je Jože počeo sa učenjem francuskog jezika. Diplomira 1960. godine, iste godine diplomira i na Akademiji za glazbu na odjelu za opernu igru. Te godine se i oženio sa suprugom Mojcom (slavistkinja), sa kojom ima dvoje djece – sina Marka (slavist, profesor na Filozofskom fakultetu) i kći Veroniku (anglistica, inače radi u diplomaciji – veleposlanica u Francuskoj, ranije u Kanadi). Jože danas živi u Hruševom, u blizini Polhovog Gradca.


Enigmatika, bilo sastavljanje, bilo rješavanje, je za njega igra, darežljiva užitkom, te joj ostaje veran sav svoj život. Ljubav za enigmatiku usadila mu je majka, te je prvi rad objavio kao devetogodišnjak. Kaže da je enigmatika počela vrlo rano u istoriji čovječanstva, kada se čovek upitao zašto grmljavina, zašto se nešto desilo, a nešto nije. Zavodljiva poenta enigme je u tome da čovjeka suprotstavlja sa nečim nepoznatim, sa nečim što (još) ne zna, ali će zasigurno (vrlo brzo) saznati. Odatle izvire dobra mjera uživanja prilikom sastavljanja slova i riječi, s čime si mnogi razgibavaju moždane vijuge. Stoga mora biti zagonetka, enigma rješiva, da bude vrijedna svoga imena.


Impozantan je broj njegovih radova – preko 1000 klasičnih križaljki i preko 4000 ostalih zagonetki. Njegove križaljke važe kao pojam vrhunske enigmatike i uživanja za rješavače. Tako subotnja križaljka koju potpisuje u dnevniku Delo, za mnoge rješavače ima i poseban status, i naziv – stabejka. U njegovim radovima je ugrađeno sve ono što, po njegovom mišljenju, stvara vrhunski užitak u enigmatici – ljepota riječi dopunjena sa ljepotom i dosjetljivošću opisa, bez ponavljanja. Samo na taj način popunjavanje praznih kvadratića pruža prijatne ugođaje, koji lako prelaze u slatku opsesiju.


Prvi rad je objavio 1949. godine u zagrebačkoj novini Problem sa pseudonimom Jozo. U Sloveniji u to vrijeme nije bilo novina u kojima bi bilo moguće objavljivati enigmatske radove. Kasnije je sarađivao sa mnogim listovima, kao sastavljač i saradnik/urednik. Tako je u slovenačku enigmatiku uveo čitav broj različitih križaljki, koje i danas tvore jedro dobre enigmatike (talijanska, skrivena, iz sredine, …).


U svom enigmatskom opusu zabilježio je i dvije godine kao urednik prvog slovenačkog enigmatskog lista “Kaj veš, kaj znaš”, kasnije KIH, gdje je i dandanas stalni saradnik, koji ima i redovnu rubriku. Sudjelovao je i na današnjem Radiju i Televiziji Slovenija kao osnivač kvizova, pri čemu je najpoznatiji kviz Križ Kraž sa Mišom Molk. U nekim kvizovima je bio i voditelj. Povremeno je sudjelovao i na turnirima u igranju Križemkražma (kvizovke). Takođe je izdao i par knjiga zagonetki. Jože Stabej je bio i član ekipe Slovenije na prvom Svjetskom prvenstvu u enigmatici 1992. godine u New Yorku.


Osnovna djelatnost Jože Stabeja je svakako prevođenje. U svom opusu ima prevode preko 150 knjiga ne samo beletristike, nego i znanstvenih radova sa širokim spektrom djelatnosti. Tako je za svoj rad dobio i najveće slovenačko priznanje za prevodioca, Sovretovu nagradu 1986. godine. To priznanje je dobio za prevod romansirane trilogije Williama Goldinga “Obredi ob prehodu” (slovenački naziv za “To the Ends of Earth”). Jože Stabej nije prevodio samo sa engleskog, nego i sa francuskog, talijanskog, ruskog i njemačkog jezika. Prevodio je i sa jezika na teritoriju nekadašnje države. Jedan od njegovih prvih prevoda je bila zbirka kratke proze Ive Andrića “Putevi, obrazi, pokrajine” u ranim šezdesetim godinama prošlog stoljeća. Tako je prevodio i dobitnike Nobelove nagrade za književnost (Nadine Gordimer, J.M. Coetzer, Ivo Andrić, Toni Morison, Samuel Beckett), kao i ostale priznate pisce (Teodor Dreiser, Fulvio Tomizza, Sinclair Lewis, Louis Adamič,…), ali i literaturu različitih žanrova (Victoria Holt, Karl May, Agatha Christie, Mary Higgins Clark, Jules Verne, …). Prilikom jubileja je bio predstavljen na Radiju Slovenija, gde je rekao da mu je Toni Morisson »njegova avtorica« radi bogatstva svog jezika.


Njegov rad nije ostao samo na prevođenju. Radio je kao urednik Jane, Slovenskog Almanaha, Radar, Almanaha, Mladike, revije Borec.
Najmanje se zna o njegovom radu kao opernog pjevača. Počeo je kao basista u Ljubljanskoj operi, kasnije je bio poznat prvenstveno kao koncertni pjevač. Nastupao je po nekadašnjim republikama bivše države, evropskim zemljama, Kini. Puno je i snimao, pa je tako za taj svoj rad dobio i Betettovu nagradu 1982. godine.

Tematski slični tekstovi:
19.12.'12: Hiljaditi broj ljubljanskog KIH-a (B. Milovanović)
30.01.'13: KIH i Jože Stabej (B. Nazansky)

PODIJELI NA
LinkedInPin It
cryptoman

12 komentara

  3. Zdravo,
    imam dve primedbe oko mog teksta.
    Prva se odnosi na sam tekst. Naime Miša Molk je bila voditeljica TV kvizova, kasnije urednica zabavnog programa na RTV Slovenija, a danas je “čuvar prava TV gledaoca”. Na našem jeziku je naime MIŠA žensko ime, recimo MARGAN (manekenka), MARINČEK (rukometna golmanica, reprezentativka), NOVAK (bivša Miss Slovenije), PENGOV (slikarica), GRČAR (Filmska publicistinja), PUŠENJAK (hortikulturologinja). Izvor imena potiče iz oblika Mihaela (vidi Leksikon imen Janeza Kebra,Celjska mohorjeva družba, 2008). Uistinu postoji po registru imena stanovnika Slovenije 228 stanovnica Slovenije sa tim imenom. Postoje i kombinovana imena gde je Miša prvo ime, a drugo Aleša, Angelika, Ela, Ljudmila, Marija, Miriam, Mojca, Nika s tim, da ih je manje od 5. Koliko ih je u kombinacijama gde se Miša pojavlja kao drugo ime, morao bih prelistati oko 50 stranica registra u papirnatom obliku. Sa druge strane ima i 7 osoba muškog pola sa tim imenom. Najpoznatiji je Miša CIGOJ (sportski plesač). Slično je i sa imenima Saša, Vanja, …. (Podaci se odnose na dan 31.12.2007. Inače o Miši Molk moguče je više videti na linku http://en.wikipedia.org/wiki/Mi%C5%A1a_Molk
    Do toga je došlo mislim, da mojim nepoznavanjem pravilne upotrebe padeži na jeziku, koji nije moj materini i kog na savladavam korektno.
    Druga primedba stoji na mome mestu stanovanja. Naime ja živim u mestu Mengeš, ne u Domžalama. Rodom sam inače iz Ljubljane i do ženidbe i preseljenja u Mengeš 1979.godine živeo sam u Ljubljani. Mengeš je od Domžala udaljen oko 5 km, je manji grad sa oko 4.500 stanovnika (sa tri naselja Topole, Dobeno i Loka pri Mengšu, koja su uključena u opštinu Mengeš ta ista broji oko 6.000 žitelja). Sa Domžalama me vezuje samo to, da sam od 1982 do 1986 radio u Domžalama, te da je današnja opština Mengeš bila do 1994 sastavni deo opštine Domžale, koja se je kasnije transformirala u 5 opština – uz ove dve i Trzin, Moravče i Lukovica. Inače među Domžalama i Mengšom je velik lokalni rivalitet, te je bio Mengeš do kraja 19. stolječa veči i značajniji od Domžala. Domžale danas inače broje oko 12.000 stanovnika. Naime, Mengeš je u 19. stoljeću imao vrlo razvijen transport sa konjima i razne delatnosti (pivovarstvo, izrada proizvoda iz slame,…). Kada je austrougarski car Franjo Josip krajem 19. stolječa planirao željezničku prugu do Kamnika, “furmani” (to je naziv za vlasnike konjskih doprega za transport) su se pobunili, da ne bi izgubili posao, pa je željeznica napravljena po trasi iz Ljubljane preko Trzina do Domžala, i od tu prema kamniku. Inače prirodan put je u Trzinu levo za Kamnik preko Mengša. I tako su se Domžale razvile brže i jače od Mengša. Pruga mislim, da je bila otvorena 1892. (morao bih proveriti, pišem iz glave).
    Inače, sa Adnanom sam bio u kontaktu oko manje više redovnih priloga. Planirao sam nešto o 1000. broju KIH-a, gde me je preduhitrio kolega Branko, a spremam nešto oko sutrašnjeg početka 21.sezone turnira u kvizovci, te oko enigmatike za mladež u Sloveniji, te pregled enigmatskih izdanja iz prostora bivše države, koje se može dobiti u Sloveniji.
    Malo sam skrenuo, i nadam se, da nisam bio preterano dosadljiv sa tim napisom.
    Štefan Markovič

  4. evo ispravljeno je. izvinjavam se zbog grešaka.
    meni je ovaj tekst kolege Štefana dosta zanimljiv jer, kao i većina posjetilaca ovdje, malo znam o slovenačkoj enigmatici. i drago mi je sto imam priliku na ovaj nacin (a i kroz Štefanove komentare) saznati vise.
    i ja se nadam da će ovakvih tekstova u budućnosti biti više.

  5. @ Rođen 1932. u Mariboru, na lijevom brijegu rijeke Drave proveo je prvih devet godina svoga života.
    @
    Mali jezički faulovi nisu problem. Lako se da shvatiti da je lijevi brijeg rijeke Drave u stvari LIJEVA OBALA..
    Dakle, mnogo važnija nam je suština teksta od sitnih jezičkih i pravopisnih mana.
    Štefane, samo naprijed!

  6. Štef se baš raspisao o Mengešu, ne kaže naš narod džabe “odakle si, odakle i žena”(ha.ha..)Samo da malo dopunim pisanje u kolegi Stabeju. Prvi rad je objavljen februara 1949. 2009 godine se je navršilo 60 godina aktivnog bavljenja enigmatikom. Pošto se niko nije sjetio tog jubileja, objavio sam u Problemu br.32. 20.11 na zadnjoj (12) strani ukrštenicu na tu temu. Uz njegovu osamdesetogodišnjicu objavio sam križaljku u Skandi križankam br. 46. 15.8. 2012.takođe na zadnjoj (12) stranici.
    Obadvije ukrštenice mogu se vidjeti na portalu http://www.kriptogram.com u arhivu. Možda blogo-gazda može, ako hoće, skinuti i prestaviti ukrštenice na ovoj strani.

  9. Veliko hvala za ovaj prilog … krasan primjer kvaliteta u bash svakom pogledu. Ozbiljno i zanimljivo o ozbiljnoj i zanimljivoj osobi, te o enigmatici (pored ostalih) kao ozbiljnoj i zanimljivoj aktivnosti. Bilo bi super kad bismo imali priliku vidjeti neki od radova popracen znalackim komentarom na temu pravila, kriterija i kreativnosti.

  10. Sa moje strane nema nikakvih problema, slobodno se može dodati link.

    @ Bilo bi super kad bismo imali priliku vidjeti neki od radova popracen znalackim …
    Evo primjer (skinut sa sajta društva Križemkražem http://www.drustvo-krizemkrazem.si) Primjer je akrostihoid, u slovenačkoj enigmatici redak primer zagonetke. Mislim, da če biti razumljiva.

    Akrostihoid

    Igro to, ki je za dva,
    Marsikdo prav rad ima.
    Ko na vrsti je, iz vreče
    Željno črke vleče,
    Že iz njih besede zlaga.
    Enigmatsko se napenja,
    Moč možganov mu pomaga,
    Resno tuhtati ne jenja.
    Rad zahaja na turnir:
    (“Enkrat bom morda prvak,
    Ampak s Petrom je hudir,
    Ker zmaguje, ta silak.”)

    Jože Stabej

    Iz početnih slova stihova anagramiranjem dobiješ rešenje KRIŽEMKRAŽEM (naziv igre – igra slična kvizovci). Peter, koji se spominje u zagonetci je Peter Skrbiš, predsednik društva i najbolji igrač, aktuelni državni prvak. Pošto baš danas počinjemo sa 21. sezonom učinila se mi to dobra ideja. Spremit ču još neki primer.

    Štefan Markovič

  11. Veoma impozantna sveukupna biografija (razumljivo uto i enigmatska) Jožeta Stabeja. Sve čestitke!

    Ostade mi samo nešto nejasno: ako je rođen 1932 godine, a prvi mu je enigmatski rad objavljen 1949, onda je bio sedamnaestogodišnjak, a u tekstu se navodi da mu je ljubav prema enigmatici usadila majka i da je prvi rad objavio kao devetogodišnjak. Tu nešto ne štima.

Komentariši